Манастирот Св.Андреја – Матка, општина Сарај, е прогласен за културно наследство од особено значење, поткатегорија големо значење

На седницата одржана на 03.04.2018 година Владата на Република Македонија го прогласи Манастирот Св.Андреја – Матка, општина Сарај, за културно наследство од особено значење, поткатегорија големо значење.

Својството споменик на културата на Манастирот Св.Андреја – Матка, општина Сарај е утврдено со Решение бр.27/49 од 22.02.1968 година, на Заводот за заштита на спомениците на културата на град Скопје. Со донесувањето на Одлуката за прогласување на Манастирот Св.Андреја – Матка, општина Сарај  за културно наследство од особено значење, поткатегорија големо значење, се обезбедува воспоставување трајна заштита на доброто и негова категоризација, согласно со Законот за заштита на културното наследство.

Имено, Манастирот Св. Андреја – Матка бил создаден кон крајот на XIV век, во 1388/1389 година, во кризни, турболентни историски околности, непосредно пред и за време на Косовската битка (1389) а пред освојувањето на Скопје од страна на Османслиското Царство (1392). Тој бил изграден на мошне безбедно и тешко пристапно место во карпестиот теснец Матка, високо над коритото на реката Треска, на зарамнет простор на левиот речен брег, на подрачје кое било под власт на кралот Марко (1371-1395) и спаѓало во пограничната зона на тогашната Маркова држава, а му припаѓало на принцот Андреаш, вториот син на крал Волкашин (1365-1371) и кралицата Елена, брат на кралот Марко.

Св. Андреја – Матка, од гледна точка на нејзината архитектура, претставува пример на доцновизантиско градителство, сублимат на идејни решенија на една подолга градителска традиција а истовремено и сакрална градба со локални обележја. Таа е релативно мала по своите димензии, комбинација на триконхален план и на крстообразно решение.

Манастирската црква од крајот на XIV век била доградена во 1559/1560 година, од кога потекнува и делумно зачуваниот фреско-живопис во нартексот, односно припратата. Доѕиданата припрата е со правоаголна основа и полукружен свод, без декорација на фасадите и без некои посебни архитектонски вредности. Фреско-живописот во неа, зачуван претежно на нејзниот источен ѕид, ги манифестира какартеристиките на поствизантиската епоха, а се одликува и со извесна монументалност, што не е специфично за сликарството од XVI век. Меѓутоа, сликарството во припратата ги нема ликовните вредности на тоа во наосот од крајот на XIV век.

 

Врз основа на член 41 став 2 од Законот за заштита на културното наследство („Службен весник на Република Македонија“ бр. 20/04, 115/07, 18/11, 148/11, 23/13, 137/13, 164/13, 38/14, 44/14, 199/14, 104/15, 154/15, 192/15 и 39/16), Владата на Република Македонија на седницата одржана на __________ донесе

 

ОДЛУКА

за прогласување на Манастирот Св.Андреја – Матка, општина Сарај, за културно наследство од особено значење, поткатегорија големо значење

Член 1

Манастирот Св.Андреја – Матка, општина Сарај, изграден во 1388 – 1389 година (во натамошниот текст: Манастирот), кој претставува споменик на културата, се прогласува за културно наследство од особено значење, поткатегорија големо значење.

Со прогласување на Манстирот за културно наследство од особено значење, поткатегорија големо значење, се овозможува:

• трајно зачувување на Манстирот во изворна состојба;
• создавање на поволни услови за опстанок на Манастирот и задржување на интегритетот на сите податоци што ги носи со себе како сведоштво;
• ширење на сознанијата за вредностите и значењето на Манастирот и за неговата улога во културната идентификација;
• оспособување на Манастирот според неговата намена и значење, заради задоволување на културните, научните, едукативните, естетските, верските, економските, туристичките и другите потреби на граѓаните и општеството.

Манастирот заради својата архитектонска, градежничка, историска, уметничка, епиграфска социолошка и документарна вредност, својствата како автентичност, реткост, интегралност, зачуваност, старост и припадност, како и социјално комуникативната функција, но и со неговото  културно историско уметничко, научно и социјално комуникативно значење, изразено преку неговата градба, архитектонската концепција и функционалната просторна организација, стилските влијанија и декоративните елементи на фасадите, како и зачуваната ликовна содржина во ентериерот,  е сведоштво за едно време кое е од поширок интерес за проучување на општествено економските и културно историските прилики во Република Македонија.

Член 2

Манастирот  се наоѓа во подрачјето на општина Сарај во Скопје, на КП 1070/2, 1070/3 и делови од КП 1070/1, 1070/4, 1072 и 1073, КО Матка, во пределот Матка во клисурата на реката Треска на левиот брег на хидроакумулацијата Матка, со координати:

• најисточната точка: С 41° 57’ 03,61’’, И 21° 17’ 57,64’’;
• најјужната точка: С 41° 57’ 00,93’’, И 21° 17’ 57,42’’;
• најзападната точка: С 41° 57’ 01,02’’, И 21° 17’ 56,70’’;
• најсеверната точка: С 41° 57’ 03,67’’, И 21° 17’ 57,58’’,

на надморска височина од 347 до 352 м и зафаќа површина на црква 70 м² и конак 142 м².

Манастирската црква Св.Андреја ги има следните координати: Х=41° 57’ 02,28’’, Y 21° 17’ 57,29’’;

Член 3

За заштитеното добро се утврдува следниот опис на границите:

• источна граница започнува од североисточниот агол на манастирската порта на КП 1070/1 како точка на сечење со југоисточната граница на таа КП и почетна точка на источната граница на доборто и се движи во правец на југ по источната граница на КП 1070/1, КП 1070/4 и КП 1070/2, до југоисточниот агол на последната КП, како точка на сечење со јужната граница на доброто, граничејќи се со КП 1088;
• јужната граница започнува од пресечната точка со источната граница на доброто и се движи во правец на запад низ дел од КП 1073, кон границата со КП 1072, на растојание од 10 м јужно од југозападниот агол на КП 1070/2 до точката на сечење со таа граница и натаму во дел од КП 1072 во истиот правец во должина од 30 м, како точка на сечење со западната граница на доброто, граничејќи се со КП 1073 и КП 1072;
• западната граница започнува од пресечната точка со јужната граница на доброто и се движи во правец на север низ КП 1072 и 1070/4, на растојание од западната граница на КП 1070/2 кон точката западно 10 м од северозападниот агол на таа КП како реперна точка, од каде свртува во правец на североисток во КП 1070/1, по оградата сѐ до северозападниот агол на манастирската капија во таа КП како точка на сечење со северната граница на доброто, граничејќи се со КП 1070/4, 1070/1 и 1072;
• северната граница започнува од пресечната точка со западната граница на доброто и се движи во правец на исток по североисточната ивица на манастирската капија до точката на сечење со источната граница на доброто како завршна точка на описот на границите на доброто, граничејќи се со КП 1070/1.

Член 4

За Манастирот се утврдува една контактна зона, што зафаќа катастарските парцели КП 970 (дел, езеро – брана), КП 971 (дел, шума), КП 1070/1 (дел, шума), КП 1070/4 (дел шума), КП 1072 (дел, шума), КП 1073 (дел, шума), 1087 (езеро), КП 1088 (дел, езеро) и КП 2851 (дел, езеро) во КО Матка, на надморска височина од 340 до 366 м, со следниве координати на просторот што го опфаќа:

• најисточна точка:             Х=41° 57’ 02.59’’             Y=21° 18’ 02.29’’
• најјужна точка:                  Х=41° 57’ 00.59’’            Y=21° 17’ 56.40’’
• најзападна точка:             Х=41° 57’ 00.59’’            Y=21° 17’ 56.40’’
• најсеверна точка:          Х=41° 57’ 07.88               Y=21° 17’ 57.53’’

Контактната зона на Манастирот ги има следните граници:

• источната граница започнува од точката на сечење на западната граница на КО Шишево со североисточниот агол на КП 970 КО Матка-вгр, кај браната на хидроакумулацијата Матка и се движи во правец на југоисток по границата на двете КО, односно по источната граница на КП 2851 КО Матка (источен брег на езерото Матка) до северниот агол од првиот залив на КП 2817 КО Шишево-вгр, како пресечна точка со јужната граница на контактната зона;
• јужната граница започнува од пресечната точка со источната граница на контактната зона и се дижи во правец на запад низ езерото, односно низ деловите од езерото што припаѓаат на КП 2851 и КП 1088, до северниот агол на првиот залив на левиот брег кај КП 1073 и натаму низ таа КП по права линија до точката на сечење со границата на КП 1072 на растојание од 30 м од југозападниот агол на КП 1070/2, како пресечна точка со западната граница на контактната зона;
• западната граница започнува од пресечната точка со јужната граница на контактната зона и се движи прво во правец на севрозапад низ КП 1072 до точката на сечење со границата на КП 1070/4 на растојание од 30 м од југозападниот агол на КП 1070/2, а потоа свртува во правец на север и се движи низ КП 1070/4 по права линија на растојание од 30 м од северозападниот агол на КП 1070/2 до точката на сечење со границата на КП 1070/1, од каде продолжува по права линија низ таа КП и натаму низ КП 1069 и делумно низ КП 971 до точката во таа КП на растојание од 20 м западно од работ на браната на хидроакумулаци­јата Матка, односно запдно од точката на сечење на КП 969, 970 и 1087 со североисточната граница на КП 971, како пресечна точка со северната граница на контактната зона;
• северната граница започнува од пресечната точка со западната граница на контактната зона и се движи во правец на североисток, прво низ делот од КП 971 кон исток до точката на сечење на таа КП со КП 969, 970 и 1087, а потоа полукружно низ КП 970 по оската на браната до нејзиниот североисточен раб, односно до точката на сечење со источната граница на контактната зона, како завршна точка на описот на границите на контактната зона.

Член 5

За Манастирот се утврдува режим на заштита од прв степен со следниве мерки на заштита:

• задржување на постојната конфигурација на теренот во границите на споменичката целина, со сите негови карактеристики и со изградените потпорни ѕидови, камени огради и други елементи наменети за безбеден пристап, движење, престој и живеење во Манастирот;
• зачувување на целовитоста на историската структура, формата, големината, изгледот, изворните материјали, фреските, натписите и другите вреднувани содржини од ентериерот и екстериерот на манастирската црква;
• забрана за изградба на нови објекти во границите на споменичката целина и за изведба на други градежни и слични работи, освен тие во функција на достапност на хендикепирани лица, подобра без­бедност, партерно уредување на дворното место и инфраструк­турни потреби на Манастирот;
• редовно одржување на Манастирот и преземање мерки на непосредна заштита по потреба (превентива, санација, конзервација, реставрација);
• усогласување на функциите на Манастирот за негов опстанок и одржлив развој во согласност со целите на заштитата на културно наследство и начелата на интегрираната заштита на недвижното културно наследство;
• спречување на појави и влијанија, како и исклучување на можноста за преземање дејства со кои се врши или може да настане оштетување, уништување или нарушување на интегритетот на споменичката целина

Член 6

За контактната зона на Манастирот се утврдува режим на заштита од трет степен со следниве мерки на заштита:

• задржување на постојната намена на отворениот јавен простор вклучен во границите на контактната зона, особено на предметниот дел од хидроакумулацијата „Матка“ и контрола на движењето на пловните објекти за туристички, рекреативни и други потреби во контактната зона;
• одржување и контрола на пристапната патека до Манастирот, вклучена во границите на контактната зона;
• контрола на градењето во границите на контактната зона, особено ако со тоа се попречува достапноста на доброто или се нарушува интегритетот на заштитеното подрачје.

Член 7

Покрај мерките на непосредна заштита од членовите 5 и 6 од оваа одлука, за Манастирот се утврдуваат и следниве други мерки на заштита:

• означување на доброто со знаци и други информативни ознаки предвидени со националните прописи и ратификуваните меѓународни договори од областа на заштитата на културното наследство;
• вклучување на доброто и на неговото заштитено подрачје во сите релевантни плански инструменти (стратегии, планови, програми и сл.) на локално, и национално ниво, таму каде што тоа не е направено, особено во областа на просторното и урбанистичкото планирање, заштитата на животната средина и природата,  и локалниот развој, туризмот и другите допирни области од значење за интегрираната заштита на предметната споменичка целина и нејзиното заштитено подрачје;
• забрана за градба или внесување на капацитети што придонесуваат за присуство на различни форми на загадување, бучава и вибрации;
• забрана за експлоатација на минерални суровини;
• забрана за депонирање на смет, односно изградба или формирање на депонии за отпад во границите на контактната зона и во нивна близина;
• забрана за поставување рекламни паноа, плакати, антенски и слични инсталации и опрема или какви било други ознаки и натписи, со исклучок на тие предвидени со прописите за заштита на културното наследство или со други прописи;
• забрана за палење оган на отворено во рамките на заштитеното подрачје;
• забрана за подигање меморијални споменици и спомен обележја во границите на доброто што не се поврзани со историјата на Манастирот;
• затскривање на инсталациите и опремата за инфраструктурните мрежи, на начин што обезбедува да не бидат видливи на објектите и во просторот на заштитеното подрачје;
• преземање на подготвителни, превентивни, корективни и мерки на претпазливост заради заштита на доброто од противправни дејства, деструктивни ефекти од загадување, бучава, вибрации, пожар, одрони, лизгање на земјиштето и други природни и слични непогоди, вооружен судир и други опасности со кои се загрозува или може да биде нарушен интегритетот на споменичката целина и заштитеното подрачје во целост;
• подготвување и донесување план за управување со предметната споменичка целина;
• подготвување и донесување на планови за безбедносна заштита и друга планска документација предвидена со позитивните прописи;
• вршење на конзерваторски мониторинг на заштитеното подрачје;
• обезбедување достапност на јавноста во согласност со прописите за заштита на културното наследство;
• почитување на режимот на заштита на Споменикот на природата – „Кањон Матка“ утврден според прописите за заштита на природата, за делот од тоа заштитено подрачје на природата што го зафаќа предметното заштитено споменичко подрачје.

 

Член 8

Оваа одлука влегува во сила наредниот ден од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Македонија“.